('Elif-Lam-Mim, Zâlike'l-Kitab' Hakkında Sırlar Bakımından Tamamlayıcı Açıklama)
Allah bu kitap demiş, bunlar kitabın ayetleridir (tilke) dememiştir. Kitap cem' (birlik), ayetler ise tefrika (ayrım) bildirir. Zalike, tekil-müzekker, tilke tekil-müennes zamirdir. Allah 'zalike el-kitab' ifadesiyle ilk olarak cem'in farktan önce geldiğine dikkat çekmiş, ardından farkı ayetlerde meydana getirmiştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, (farkı temsil eden) bütün sayılar bir sayısında toplanır. Biri çıkarttığımızda, bütün sayıların hakikati ortadan lakar. Sayılar ortadan kalkarsa (bir ile aynı anlama gelen) Elif'in de varlıkta eseri kalmadığı gibi onları izhar ettiğimizde ise Elif de varlıkta ortaya çıkar.
İşte bir sayısının hakikatinin kendisine verdiği bu şaşırtıcı güce dikkat ediniz! Sonsuza varıncaya kadar çokluk kendisinden ortaya çıkmış, o ise zat ve isim olarak tektir.
Allah ayetlerde farkı meydana getirmiştir, bir ayette şöyle buyurur: 'Onu mübarek bir gecede indirdik' (ed-Duhân 44/3). Sonra şöyle demiş: 'O gecede her hikmetli iş ayırt edilir' (ed-Duhân 44/4). Böylece Allah her şey demek olan cem' ile başlamıştır. Allah şöyle buyurmuştur: 'Onun için levhalarda her şeyi yazdık' (el-A'râf 7/144). Levhalarda, fark makamına, her şeyi cem makamına işaret eder. 'Öğüt ve açıklayıcı olarak.' Bu ayrıma döndürmek demektir. 'Her şeyi.' Bu ise birlik haline döndürmektir.
Genel itibarıyla her varlık, ya cem' (birlik, bütünlük) veya fark (ayrılık, ikilik) makamında bulunur: Bir varlığın bu iki hakikatten soyutlanması mümkün olmadığı gibi onları kendinde birleştirmesi de mümkün değildir. Buna göre Hak ve insan cem' makamında, âlem ise cem' haline gelmeyen ikilik makamında bulunur. Hak ikilik makamında olamayacağı gibi insan da ikilik makamında olamaz.
